BPMN

BPMN staat voor Business Process Modeling Notation. Het is een notatie-afspraak die wereldwijd wordt gebruikt om bedrijfsprocessen te tekenen. Bij bedrijven bedoelen we elke soort organisatie, dus behalve commerciële bedrijven ook overheden en stichtingen.

In de loop van de afgelopen eeuw zijn er verschillende standaarden voor procesmodellering gelanceerd. De algemene aanname van BPMN als standaardtaal zal eenheid brengen in het uitdrukken van algemene bedrijfsprocesconcepten (bijvoorbeeld openbare en beschermde processen, choreografieën), alsmede hogere procesconcepten (zoals foutafhandeling en transactiecompensatie).

BPMN is ondertussen een standaard voor het modelleren van bedrijfsprocessen en het weergeven van die bedrijfsprocessen in een Business Proces Diagram (BPD). De gebruikte methodiek lijkt erg op de activiteitendiagrammen van Unified Modeling Language (UML). Het doel van BPMN is om bedrijfsprocesmanagement te verduidelijken, zowel voor technische als niet-technische gebruikers, door een notatie te gebruiken die intuïtief aanvoelt voor niet-technische gebruikers, maar wel in staat stelt om complexe proces-semantiek weer te geven. De BPMN-specificatie is ook een brug tussen de grafische weergave en de onderliggende constructies van uitvoerende talen, zoals Business Process Execution Language (BPEL).

Het primaire doel van BPMN is het verschaffen van een standaardnotatie die voor alle stakeholders te begrijpen is. Hieronder vallen de bedrijfsanalisten die de processen creëren en verfijnen, de technische ontwikkelaars die deze processen implementeren en de proceseigenaars die de processen beheren. BPMN wordt dus gebruikt als een gemeenschappelijke taal die de communicatiekloof overbrugt die regelmatig voorkomt tussen het ontwerp en de implementatie van een bedrijfsproces.

Om een solide basiskennis van BPMN (Business Process Modeling Notation) over te brengen, zijn er verschillende belangrijke onderwerpen die je kunt behandelen. Hier is een overzicht van de essentiële onderwerpen voor een basiskennis van BPMN

• Definitie van BPMN en het doel ervan in het bedrijfsprocesmanagement.
• Belang van gestandaardiseerde notatie in procesmodellering.

Voorbeeld van een BPMN-diagram

BPMN-elementen

Startgebeurtenissen

• Notatie: Een cirkel met een enkele rand.
• Betekenis: Geeft het begin van een proces aan. Het kan activiteiten starten zonder eerdere gebeurtenis.

Geen dubbele betekenis

Een startgebeurtenis kan nooit een inkomende pijl hebben. Het zal ook niet leiden tot een volgende gebeurtenis. Gebruikelijk is dat het leidt naar de eerste activiteit in het proces.

Tussen-gebeurtenissen

• Notatie: Een cirkel met een dubbele rand ()
• Betekenis: Geeft een belangrijke mijlpaal aan binnen het proces.

Eindgebeurtenissen

• Notatie: Een cirkel met een dikke rand.
• Betekenis: Geeft het einde van een proces aan.

Er zijn verschillende tussen- en eindgebeurtenissen

Gebeurtenis	Notatie	Betekenis
Einde	( ) blanco	het proces is met succes afgerond
Gefaald	bliksemschicht	het proces of een deel ervan moet hier stoppen omdat het niet geslaagd is en niet verder of terug kan
Afgebroken	gevulde cirkel	het proces gaat niet meer verder omdat de betrokken partijen dit willen.
Geannuleerd	kruisje	het proces of een deel ervan wordt hier gestopt omdat het niet meer zinnig is om voort te zetten.
Bericht	envelop	het proces gaat verder zodra het verstuurde bericht is aangekomen
Tijd	klok	het proces wacht totdat het verder kan op een bepaald tijdstip
Signaal	driehoek	het proces gaat verder zodra een bepaald signaal wordt ontvangen
Escalatie	pijl omhoog	het proces gaat verder omdat er vanuit een ander proces wordt geëscaleerd
Compensatie	terugspoelen	het proces gaat verder met het compenseren voor eerder uitgevoerde stappen
Meerdere	pentagram	het proces bereikt meerdere situaties tegelijk
Parallel	plusteken	het proces kan hier verder met verschillende activiteiten die parallel kunnen worden uitgevoerd.

Geen uitgaande pijl

Een eindgebeurtenis zal nooit een uitgaande pijl hebben.

Activiteiten

• Notatie: Rechthoek met afgeronde hoeken.
• Betekenis: Vertegenwoordigt een uit te voeren taak of activiteit in het proces. Kan worden onderverdeeld in taken, subtaken of subprocessen.

Een sub-taak heeft twee verticale lijnen, één links en één rechts van de titel. Daarmee wordt aangegeven dat de taak zelf weer uit een BPMN-diagram bestaat met activiteiten in meer detail dan het huidige diagram. Zo kan je dus een hele hiërarchie van processen weergeven.

Gateway-elementen

Notatie: Diamantvorm. Betekenis: Geeft beslissingspunten aan in het proces. Er zijn verschillende typen gateways, zoals exclusieve, inclusieve, parallelle, en complexe gateways.

Een beslispunt is nodig als afhankelijk van de beslissing het proces anders verder moet lopen. Bij een waardering kan het bij voorbeeld zijn dat het proces leidt tot acceptatie of geen acceptatie. Dit gebeurt bij voorbeeld bij het aannemen van een klant of bij het accepteren van een verzoek tot uitkering voor schade uit een verzekering. Als de casus niet voldoet aan het verzekerde, dan keurt het bedrijf het verzoek tot uitbetaling af. Bij een keuze kan het zijn dat het proces anders moet worden uitgevoerd op basis van de keuze. Het versturen van een bestelling kan bij voorbeeld anders gaan als het gaat om een klein briefje of als het gaat om een hele pallet vol met zware producten.

Er zijn speciale soorten beslispunten, die elk worden aangegeven met een ander symbool in de vorm;

Gateway element	Symbool	Beschrijving
Exclusief		dit is een keuze, waarmee het proces maar één kant uit kan gaan van alle mogelijkheden.
Gebeurtenis gestuurd		het proces gaat verder zodra de genoemde gebeurtenis plaatsvindt, die onder het figuur staat beschreven
Parallel		het proces gaat verder via alle pijlen tegelijk. De activiteiten worden dus parallel uitgevoerd
Inclusief		…
Complex		het proces bereikt een complexe situatie, die beschreven wordt onder het figuur.
Combinatie		Sommige van bovengenoemde symbolen kunnen worden gecombineerd

Stroomobjecten

• Notatie: Pijlen.
• Betekenis: Geeft verbindingen tussen elementen uit het diagram aan. Pijlen verbinden start-, activiteits- en eindgebeurtenissen.

Met een doorlopende lijn wordt aangegeven wat de volgordelijkheid van het proces is. Dit is in bedrijfsprocessen erg belangrijk omdat er soms belangrijke checks in het proces zitten die niet zomaar mogen worden overgeslagen. Als een bedrijfsauto wordt afgeschreven, moet je niet vergeten om deze uit te schrijven bij de RDW. Als een belangrijke gift wordt ontvangen, moet je niet vergeten deze bij te boeken in de financiële administratie. Als je een nieuwe werknemer aanneemt, moet je niet vergeten een kopie van diens paspoort in de personeelsadministratie op te nemen.

Met een gestippelde pijl wordt aangegeven dat er een bericht wordt gestuurd van de ene activiteit (of partij) naar de andere.

Met een gestippelde lijn wordt aangegeven dat twee onderdelen aan elkaar gerelateerd zijn.

Zwembanen

• Notatie: Horizontale of verticale rechthoeken die delen van het diagram verdelen.
• Betekenis: Vertegenwoordigt organisatorische eenheden of rollen die verantwoordelijk zijn voor specifieke taken of activiteiten in het proces.

Bij bedrijfsprocessen zijn doorgaans meerdere afdelingen betrokken. Ook kunnen klanten of leveranciers betrokken zijn. Het kan dan belangrijk zijn te detailleren wie welke activiteit uitvoert. Als een internationale klant een levering toegezonden krijgt, wie geeft deze dan aan bij de belasting?

Zwembanen geven dit onderscheid duidelijk aan. Het proces kan van de ene zwembaan naar de andere ‘springen’. Hiermee zie je dat het proces verder gaat bij een andere partij. Uitwisseling van de benodigde informatie is dan heel belangrijk. Vaak zie je dan ook een data-object getekend om aan te geven dat de ene partij de andere informeert via een bericht. Dit wordt weergegeven door een icoon dat een envelop voorstelt.

Data-objecten

• Notatie: Rechthoek met een bovenrand.
• Betekenis: Geeft de invoer- of uitvoergegevens van een activiteit aan. Wordt vaak gebruikt om de betrokken gegevensbronnen of -bestemmingen weer te geven. Voor ICT-ers is dit vaak een aanleiding om te denken aan database-informatie die wordt gebruikt in de processen, of bestanden die worden verstuurd.

Berichtstroomobjecten

• Notatie: Een cirkel met een symbool van een envelop dat het bericht vertegenwoordigt.
• Betekenis: Geeft de uitwisseling van berichten tussen verschillende procesdeelnemers aan.

Procesmodelleringslogica

• De volgorde van activiteiten en gebeurtenissen in een proces.
• De rol van gateways bij het beheren van processtromen.
• Parallelle en sequentiële stromen in een proces.

Geavanceerde BPMN-concepten

• Gebeurtenis-subtypen: Timer-gebeurtenissen, signaalgebeurtenissen, etc.
• Multi-instance activiteiten: Hoe meerdere exemplaren van een activiteit worden gemodelleerd.
• Compensatiegebeurtenissen: Terugdraaien van activiteiten in geval van fouten.

Meer leren

Bron	Doel
Basis uitleg, tutorial	De producent van ons aanbevolen software pakket geeft uitleg over BPMN
Overzicht van symbolen + uitleg	Een overzicht van symbolen bij Camunda
BPMN use cases die vaak voorkomen	Inclusief uitleg hoe het wel en niet moet